- Internationale projecten:
- Nederland als deelnemer in internationale kernenergieobjecten (voor verdragen etc. zie: Buitenlands beleid)
Samenwerking met Noorwegen
H.A. Kramers is op bezoek in Noorwegen, dat al veel verder blijkt te zijn dan verwacht bij nucleair onderzoek: er is zelfs al een reactor in aanbouw in Kjeller. Groot probleem voor Noorwegen is dat ze geen uranium hebben, groot voordeel is dat ze beschikken over zwaarwater. Samenwerking ligt daarom ook voor de hand.
Bij Randers (de directeur van het Noorse IFA, het in 1948 opgerichte Noorse Instituut voor Atoomenergie) thuis worden de hoofdlijnen opgesteld voor een overeenkomst tussen FOM en IFA, die voorziet in de oprichting van een Joint Establishment for Nuclear Energy Research (JENER).
Concept-overeenkomst samenwerking
FOM-wetenschappers stellen een concept-overeenkomst op voor de samenwerking met Noorwegen bij de bouw van een testreactor en fundamenteel kernenergie onderzoek. Nederland belooft 6 ton uraniumoxide en draagt bij aan de kosten. Noorwegen is ook nog in onderhandeling met de Fransen, maar in mei loopt die spaak.
Noors-Nederlandse samenwerking feit
Nadat Noorwegen al had ondertekend doet de Nederlandse delegatie dat nu ook en daarmee is de nucleaire onderzoekssamenwerking tussen Noorwegen en Nederland een feit. Men besluit de samenwerking JENER te noemen: Joint Establishment for Nuclear Energy Research. De financiële bijdrage van Nederland voor 1951-1952 wordt geschat op f 350.000 die al grotendeels op is aan het omzetten van het uraniumoxide.
Met dit samenwerkingsverdrag zijn Nederland en Noorwegen in één klap niet alleen vergelijkbare landen zoals België en Zweden voorbijgestreefd, maar ook Frankrijk, dat vóór de tweede wereldoorlog helemaal vooraan had gelegen in fundamenteel kernfysisch onderzoek.
Noors-Nederlandse reactor kritisch
In Kjeller, Noorwegen, wordt de JEEP-reactor (Joint Establishment Experimental Pile) met een vermogen van 250kW van het JENER voor het eerst kritisch. Buiten de landen met militaire nucleaire programma’s is dit waarschijnlijk de eerste kernreactor (Canada, dat al in september 1945 de experimenteel ZEEP-reactor opende, was betrokken bij het Manhattan project). Nederland ruilt 6 ton uraniumoxide (103 vaten worden naar Engeland gestuurd) voor metallisch uranium met Engeland, en betaalt 50.000 gulden per ton bij. Pas hiermee wordt de aanwezigheid van het uranium in bredere kring bekend. Het metallisch uranium wordt gebruikt als splijtstof en Noorwegen zorgt voor het zwaarwater. Het grafiet wordt van Frankrijk gekocht. Volgens de overlevering wordt door iedereen die op 30 juli aanwezig is, de Engelsman Dunworth (die als enige ooit een in werking zijnde reactor had gezien) scherp in de gaten gehouden, zodat wanneer hij begint te rennen, ook zij de vlucht kunnen nemen. Op 28 november is de officiële opening.
Fase 2 Noors-Nederlandse samenwerking
Het Joint Committee (het 'dagelijks bestuur') van de Noors-Nederlandse samenwerking besluit formeel tot Fase 2: de bouw van een onderzoeksreactor in Nederland. Men kiest voor de NUPOP: Natural Uranium Power Only Pile.
Geschatte kosten (in miljoen gulden):
- fl. 9 bouwkosten
- fl.12 voor 14 ton zwaarwater
- fl. 2 voor eerste splijtstoflading
Begin van einde Noors-Nederlandse samenwerking
Noors-Nederlandse Joint Committee vergadering. De nieuwe partijen in het FOM (de ‘Commissie van Acht’ die nu aan tafel zitten in plaats van de Reactor Commissie) vinden dat gemeenschappelijk beheer van de Noors-Nederlandse reactor niet doelmatig kan zijn; heel versluierd wordt min of meer deze bilaterale samenwerking opgezegd en wordt het Reactor Centrum Nederland als alternatief genoemd. Door het nieuwe ‘Atoms for Peace’ beleid van de VS is verrijkt uranium makkelijker verkrijgbaar (oa. van de VS en VK) en dus ligt de keus van het Noors-Nederlandse Joint Committee voor het Nupop ontwerp (natuurlijk uranium en zwaarwater) minder voor de hand.
Eurochemic opgericht
Nederland ondertekent (samen met nog 11 Europese landen) het Verdrag ‘nopens de oprichting van de Europese Maatschappij voor de chemische bewerking van bestraalde reactorbrandstof (Eurochemic)’. Nederland neemt voor een bedrag van 1,5 miljoen gulden deel. Het is een opwerkingsfabriek die gebouwd moet gaan worden om de totale afhankelijkheid ten opzichten van de VS en de VK te niet te doen. De experimentele opwerkingsfabriek wordt uiteindelijk in Mol (België) gebouwd en al voor het in bedrijf nemen staat vast dat het verliesgevend zal zijn en lang zal blijven.
Nieuwe vorm Noors-Nederlandse samenwerking
De Joint Establishment for Nuclear Energy Research (JENER- de Noors-Nederlandse samenwerkingsorganisatie) wordt opgeheven, waarmee het gezamenlijk onderzoek naar energiekernreactoren afgelopen is. Op 27 januari is er wel een nieuwe samenwerkingsovereenkomst getekend, die op 1 juli van kracht wordt, om onderzoek te coördineren en kennis uit te wisselen. Het vervolg onderzoek is vooral op het gebied van opwerking van splijtstof.
In april 1958 is al de eerste Standard Course for Nuclear Engineering op de Netherlands’-Norwegian Reactor School begonnen. Vrijwel alle kernfysici die in Nederland een rol gaan spelen worden hier opgeleid.