Samenwerking met Noorwegen
H.A. Kramers is op bezoek in Noorwegen, dat al veel verder blijkt te zijn dan verwacht bij nucleair onderzoek: er is zelfs al een reactor in aanbouw in Kjeller. Groot probleem voor Noorwegen is dat ze geen uranium hebben, groot voordeel is dat ze beschikken over zwaarwater. Samenwerking ligt daarom ook voor de hand.
Bij Randers (de directeur van het Noorse IFA, het in 1948 opgerichte Noorse Instituut voor Atoomenergie) thuis worden de hoofdlijnen opgesteld voor een overeenkomst tussen FOM en IFA, die voorziet in de oprichting van een Joint Establishment for Nuclear Energy Research (JENER).
Concept-overeenkomst samenwerking
FOM-wetenschappers stellen een concept-overeenkomst op voor de samenwerking met Noorwegen bij de bouw van een testreactor en fundamenteel kernenergie onderzoek. Nederland belooft 6 ton uraniumoxide en draagt bij aan de kosten. Noorwegen is ook nog in onderhandeling met de Fransen, maar in mei loopt die spaak.
KEMA wil ‘uraniummijt’ bouwen
J.C. van Staveren, directeur KEMA, schrijft een brief aan de penningmeester van FOM (J.M.W. Milatz) waarin voorgesteld wordt een proefreactor (“uraniummijt“) te bouwen van “ten minste 100 kW“. Hij stelt dat de prijs (geraamd op 4.500.000 gulden) “geen bezwaar mag vormen“. KEMA wil een samenwerkingsverband van elektriciteitsmaatschappijen, FOM en industrie en de locatie zou dan Arnhem zijn: “een nieuw gebouwd en modern geoutilleerd researchlaboratorium staat daartoe onzer beschikking.” Dit voorstel zal de Noors-Nederlandse reactor overbodig maken en heeft daardoor weinig kans van slagen.
Plan ontwikkeling kernenergie in Nederland
De Raad van Bestuur van FOM dient een voorstel in bij de minister van O,K&W (F.J.Th.Rutten) met een drie faseplan voor de ontwikkeling van kernenergie in Nederland. De toon is gezet: “Er kan weinig twijfel over bestaan dat de toepassing van kernenergie uiteindelijk een grote industriële omwenteling teweeg zal brengen”.
De drie fases zijn:
1- bouw van een reactor in Noorwegen, en onderzoek naar de mogelijkheid van een kerncentrale in Nederland
2- bouw van een 5 MW reactor in Nederland
3- bouw van een industriële 100 MW reactor met een belangrijke taak voor de Nederlandse industrie.
Op 27 december neemt de ministerraad (in grote lijnen) het voorstel van FOM en Rutten (OK&W) over en stelt f 300.000 beschikbaar voor het jaar 1951.
Noors-Nederlandse samenwerking feit
Nadat Noorwegen al had ondertekend doet de Nederlandse delegatie dat nu ook en daarmee is de nucleaire onderzoekssamenwerking tussen Noorwegen en Nederland een feit. Men besluit de samenwerking JENER te noemen: Joint Establishment for Nuclear Energy Research. De financiële bijdrage van Nederland voor 1951-1952 wordt geschat op f 350.000 die al grotendeels op is aan het omzetten van het uraniumoxide.
Met dit samenwerkingsverdrag zijn Nederland en Noorwegen in één klap niet alleen vergelijkbare landen zoals België en Zweden voorbijgestreefd, maar ook Frankrijk, dat vóór de tweede wereldoorlog helemaal vooraan had gelegen in fundamenteel kernfysisch onderzoek.
Philips-cyclotron naar Argentinië
Argentinië, een (door sommigen geclassificeerd als ‘fascistische’) dictatuur onder leiding van Juan Peron, koopt van Philips een kopie van de cyclotron die op het IKO in bedrijf is. Argentinië zegt ver te zijn ("doorbraak") met kernfusie en voor verdere experimenten van het geheime militaire project heeft men die nodig. Via prins Bernhard die begin april in Argentinië aangekomen is op een handelsmissie worden de contacten gelegd. Kernfysicus Bakker van Philips gaat naar Argentinië om de verkoop af te sluiten voor fl 790.000,-. Het Amsterdamse Parool reageert verontwaardigd: “Moeten we naar een dergelijk land de resultaten van ons wetenschappelijk vernuft brengen? En hoe wil men de toepassing van atoomenergie voor vreedzame doeleinden van gebruik voor oorlogsdoeleinden gescheiden houden?” Het onderzoek wordt later plots gestopt, de installaties afgebroken en de leider als charlatan ontmaskerd. Maar weer veel later wordt dat laatste weer gerelativeerd door kernfusieonderzoekers, die stellen dat er meer wetenschappelijke basis was in z’n onderzoek dan eerder (werd) aangenomen.
Noors-Nederlandse reactor kritisch
In Kjeller, Noorwegen, wordt de JEEP-reactor (Joint Establishment Experimental Pile) met een vermogen van 250kW van het JENER voor het eerst kritisch. Buiten de landen met militaire nucleaire programma’s is dit waarschijnlijk de eerste kernreactor (Canada, dat al in september 1945 de experimenteel ZEEP-reactor opende, was betrokken bij het Manhattan project). Nederland ruilt 6 ton uraniumoxide (103 vaten worden naar Engeland gestuurd) voor metallisch uranium met Engeland, en betaalt 50.000 gulden per ton bij. Pas hiermee wordt de aanwezigheid van het uranium in bredere kring bekend. Het metallisch uranium wordt gebruikt als splijtstof en Noorwegen zorgt voor het zwaarwater. Het grafiet wordt van Frankrijk gekocht. Volgens de overlevering wordt door iedereen die op 30 juli aanwezig is, de Engelsman Dunworth (die als enige ooit een in werking zijnde reactor had gezien) scherp in de gaten gehouden, zodat wanneer hij begint te rennen, ook zij de vlucht kunnen nemen. Op 28 november is de officiële opening.
Tweede-Kamerverkiezingen, vorming kabinet-Drees III
Bij deze verkiezingen behaalt de PvdA van premier Drees een goed resultaat en wordt zelfs qua stemmenaantal de grootste partij. De formatie leidt tot het derde kabinet Drees. Het kabinet bestaat uit ministers van de PvdA, KVP, ARP en CHU en een partijloze minister. Voor het eerst wordt kernenergie genoemd in een verkiezingsprogramma. Het zijn waarschuwende woorden van de PvdA: de mens moet de techniek beheersen, en niet andersom.
Samenwerking KEMA - FOM
FOM en KEMA tekenen een samenwerkingscontract. Om de KEMA meer te betrekken bij de vraag wanneer kernenergie praktisch toepasbaar wordt voor de elektriciteitsvoorziening, treedt de leider van het kernfysisch onderzoek bij de KEMA, J.J. Went, toe tot de Reactor Commissie en komt KEMA directeur Van Staveren in Raad van Bestuur van FOM.
Reactor integreren in reactorcentrum
De Raad van Bestuur van FOM dient een ‘Voorstel tot bouw van een reactorcentrum van 10.000 kW (warmteproductie) in Nederland’ in bij de ministeries van OK&W, EZ & Financiën waarin de Noors-Nederlandse Fase-2 NUPOP reactor geïntegreerd is in een ‘Reactorcentrum’. Geplande kosten: f 28 miljoen plus 1 miljoen jaarlijkse exploitatiekosten de eerste drie jaar. De Staat neemt de helft van dat bedrag voor haar rekening, KEMA en de industrie de andere helft.