- Export/Import:
- uit- en invoer van technologie, kennis en materiaal
Philips-cyclotron naar Argentinië
Argentinië, een (door sommigen geclassificeerd als ‘fascistische’) dictatuur onder leiding van Juan Peron, koopt van Philips een kopie van de cyclotron die op het IKO in bedrijf is. Argentinië zegt ver te zijn ("doorbraak") met kernfusie en voor verdere experimenten van het geheime militaire project heeft men die nodig. Via prins Bernhard die begin april in Argentinië aangekomen is op een handelsmissie worden de contacten gelegd. Kernfysicus Bakker van Philips gaat naar Argentinië om de verkoop af te sluiten voor fl 790.000,-. Het Amsterdamse Parool reageert verontwaardigd: “Moeten we naar een dergelijk land de resultaten van ons wetenschappelijk vernuft brengen? En hoe wil men de toepassing van atoomenergie voor vreedzame doeleinden van gebruik voor oorlogsdoeleinden gescheiden houden?” Het onderzoek wordt later plots gestopt, de installaties afgebroken en de leider als charlatan ontmaskerd. Maar weer veel later wordt dat laatste weer gerelativeerd door kernfusieonderzoekers, die stellen dat er meer wetenschappelijke basis was in z’n onderzoek dan eerder (werd) aangenomen.
Eerste verrijkte uranium
De eerste hoeveelheid (10 milligram), in de fabriek aan de Hoogte Kadijk in Amsterdam 8% verrijkt uranium, wordt trots aangeboden door J. Kistemaker aan het bestuur van FOM. Dit is een doorbreken van het VS-embargo op verrijkt uranium. Er worden voorzichtig banden aangeknoopt met Frankrijk en Duitsland. Op 10 september 1954 geeft FOM toestemming om het verrijkte uranium a f 350,- per milligram te verkopen aan de Franse CEA, voor onderzoek in Saclay.
Slechte aankopen
Ondanks de bedenkingen over de Nupop tekent FOM een contract met Norsk Hydro voor levering van 8 ton zwaarwater (160 vijftig-liter-vaten), plus een optie op nog eens 6 ton. Slechts 100 kilo (2 vaatjes) van het gekochte zwaarwater, komen in Nederland aan, waar ze in Petten af en toe gebruikt worden in het lab. De rest wordt doorverkocht aan Zweden. Ondertussen is de VS beginnen te strooien met verrijkt uranium, maar ook met zwaarwater voor minder dan de helft van de Norsk Hydro prijs.
RCN opgericht
Voor de notaris in Den Haag wordt op 5 juli door FOM, Staat, elektriciteitsbedrijven (KEMA) en industrie de Stichting RCN opgericht. De Raad van Bestuur bestaat uit de ‘Commissie van Acht’. De RCN gaat het nucleair reactor werk overnemen van FOM, die alleen nog maar fundamenteel onderzoek blijft doen.
Op 19 juli is de officiële start van het Reactorcentrum Nederland (RCN). Zijlstra, de minister van EZ zegt in zijn rede dat er “samen met Noorwegen een experimentele reactor” gebouwd gaat worden, maar dat (‘Fase 2’) is dan feitelijk al van de baan. Hij zegt wel dat er de dag ervoor een overeenkomst met de VS is getekend, echter zonder te zeggen dat daarin staat dat de VS helpt bij de bouw van een reactor. Ook vermeldt hij contacten met de Engelse Atomic Energy Authority (UKAEA) in verband met de suspensiereactor.
Leveringsovereenkomst VS verrijkt uranium
De (al op 18 juli in Washington feestelijk ondertekende) overeenkomst met de VS voor de levering van verrijkt uranium treedt in werking nadat het door het Nederlandse Parlement in oktober is goed gekeurd. De overeenkomst (voor 5 jaar –en het eerste van de VS met een ander land hierover) regelt de levering van 6 kilo (maximaal 20%) verrijkt uranium, trainingsfaciliteiten en technologische overdracht. De levering op korte termijn van een onderzoeksreactor wordt niet opgenomen maar ook niet uitgesloten. Ondertussen wordt er al over een tweede, meer algemene overeenkomst onderhandeld. Door dit akkoord zal uiteindelijk worden afgezien van de zwaarwater techniek en worden gekozen voor de Hoge Flux Reactor met als brandstof hoogverrijkt uranium.
Brandstof voor KSTR
Nadat de onderhandelingen al in 1954 gestart zijn sluit het RCN een contract met UKAEA over de levering van hoogverrijkt uranium. Het contract is bedoeld voor de nulenergie-reactor, de voorloper van de KEMA Suspensie Test Reactor (KSTR). In februari heeft Biliton 118 ton (thoriumhoudend) monazietzand aan de KEMA geleverd voor de thoriumsplijtstof. KEMA is ondertussen begonnen met de bouw van een nieuw lab, speciaal voor de nulenergie-reactor en ander nucleair onderzoek. In november 1955 verklaard KEMA directeur Van Staveren trots dat de reactor binnen anderhalf jaar klaar zal zijn. De kosten van het lab worden (in februari 1955) op f 7,5 miljoen geschat.
Brandstof voor reactor Delft
Een pachtovereenkomst wordt gesloten tussen de VS en ministerie van OK&W voor brandstof voor de Hoger Onderwijs Reactor (Delft). Het is de bedoeling de reactor, die vanaf juni op de tentoonstelling ‘Het Atoom’ op Schiphol zal staan, daarna in Delft ten behoeve van de Technische Hogeschool weer op te bouwen.
Levering hoogverrijkt uranium
Het tweede verdrag met de VS treedt in werking: het eerste verdrag van 31 december 1955 wordt opgenomen in dit tweede verdrag. Belangrijkste onderdelen: de levering van maximaal 500 kilo uranium-235 en 6 kilo U-235 (in uranium verrijkt tot 90%) voor een onderzoeksreactor; de uitwisseling van ‘classified’ informatie; enkele grammen plutonium voor speciaal onderzoek en overdracht van materiaal en kennis voor de ontwikkeling van kernenergie in Nederland. De overeenkomst is 10 jaar geldig en is al (onder tijdsdruk door de Amerikaanse verkiezingen) op 10 juni 1956 ondertekend zonder goedkeuring van de parlementen terwijl de amendementen niet worden afgewacht. In de Tweede Kamer wordt pas in juli (‘57) over dit verdrag uitvoerig gesproken. door de houding van de CPN. Die partij is weliswaar “een bijzonder warme voorstander van de snelle ontwikkeling van de atoomenergie“, maar denkt dat de VS haar achterstand in technologie wil maskeren en dat het veroveren van nieuwe afzetmarkten ook militaire consequenties zal hebben. De CPN is als enige partij tegen.
Wetgeving radioactieve stoffen
Het Veiligheidsbesluit Ioniserende Straling treedt in werking en heeft ten doel degenen die in hun werk de kans lopen door “radioactieve bestraling te worden getroffen” tegen de gevolgen daarvan te beschermen. Het stelt regels vast over de wijze waarop radioactieve stoffen in bedrijven (en daarbuiten) moeten worden gebruikt. In juli treedt vervolgens het ‘Radioactieve stoffenbesluit’ van de Warenwet in werking. Hiermee wordt “de invoer, produktie, vervoer, verwerking en bewaring van radioactieve stoffen in Nederland” vergunningsplichtig en onder controle gesteld. Directe aanleiding hiervoor is om een einde te maken aan de “regelloosheid ontstaan” sinds 1956 toen de VS “de uitvoer van radioactieve stoffen vrijgaf en dus de uitvoer niet meer bond aan garanties“. De ‘Nota van toelichting’ van de wet begint dan ook als volgt: “Wegens het gevaar dat radioactieve stoffen opleveren, is het dringend nodig, dat de overheid regelen stelt aan handel in en verkeer met deze stoffen.”
Met de invoering van dit besluit wordt de in 1947 opgerichte Isotopencommissie opgeheven. Het Radioactieve stoffenbesluit wordt later in de Kernenergiewet geregeld.
Radioactieve stoffen bestemd voor militaire doeleinden vallen echter uitdrukkelijk niet onder het Radioactieve Stoffenbesluit, daarvoor, zo staat er, komt terzijnertijd aparte wetgeving. Dit zal geregeld worden in het ‘Vrijstellingsbesluit defensie Kernenergiewet.’ (zie dossier)