- Export/Import:
- uit- en invoer van technologie, kennis en materiaal
Verrijkt Urenco uranium uit Namibië?
Een nieuwe affaire voor Urenco in de maak. In antwoord op vragen van D’66-Kamerlid mevrouw Lambers-Hacquebard verklaart minister Lubbers dat hij “uit bedrijfseconomische overwegingen de herkomst van door de NV Samenwerkende Elektriciteits Produktiebedrijven (SEP) aangekocht uranium niet te kunnen meedelen.“ Wel zegt dat “noch direct noch indirect uranium uit Zuid-Afrika of Namibië wordt betrokken.“ Maar de vragen gingen vooral over of Urenco uranium verwerkt uit apartheidstaat Zuid-Afrika of (het door Zuid-Afrika bezette) Namibië. Lubbers laat daar niets over los, het is ‘loonverrijking’ en de regering kan aan de afspraken daarover “geen bevoegdheden ontlenen om de herkomst van het ter verrijking aangeboden materiaal te doen nagaan.“
Nieuw kabinet akkoord met uitbreiding Urenco
In een op deze datum gedateerde brief laat de nieuwe minister van Buitenlandse Zaken Van der Klaauw weten dat er besluiten zijn genomen over de uitbreiding van Urenco in Almelo. In een van de eerste ministerraadsvergaderingen (van het nieuwe CDA-VVD kabinet Van Agt), van 23 en 30 december 1977 is afgesproken akkoord te gaan, uit de volgende ‘beleidsoverwegingen’: er was door Duitsland en Engeland om een snel besluit gevraagd, Duitsland overweegt zelfs een eigen verrijkingsfabriek te bouwen; de periode van een jaar uitstel door het vorige kabinet was nu verstreken, en de winstgevendheid van de onderneming zal gaan afhangen van het wel of niet doorgaan van het contract met Brazilië. Ook zijn er volgens de minister met Brazilië afspraken gemaakt over het instellen van ad hoc veiligheidsvoorwaarden. Nadat op 12 januari Brazilië daarmee akkoord is gegaan, kan wat de regering betreft, de uitbreiding in Almelo beginnen. Het ‘landelijk initiatiefcomité tegen uitbreiding van de ultracentrifugefabriek in Almelo’ vraagt zich in een reactie af waaruit de garanties bestaan die door Brazilië zijn gegeven en hoe dat mogelijk is aangezien het land wordt geregeerd door een militaire dictatuur die niet eens in staat is de eigen bevolking veiligheidgaranties te geven. Vlak voor het debat in de Kamer op 26 januari, laat de nieuwe minister van EZ (Van Aardenne) de kamer weten dat het contract tussen Urenco en Brazilië al is getekend op 10 maart 1976 en dat vervolgens op 14 juli 1976 de ministers van EZ en BuZa daar akkoord mee zijn gegaan: met andere woorden: ‘praat gerust, als je maar niet denkt dat er nog iets te veranderen valt!’ Ook hier heeft de Kamer niets over te zeggen gehad. Ook later zal het kabinet in debatten volhouden dat de beslissing al in 1976 is gevallen
Op 8 februari krijgt Urenco van het ministerie van EZ de vergunning voor de 1000-tons fabriek (de SP4). Uit de begeleidende brief blijkt dat Urenco al op 30 september 1976 om de vergunning heeft gevraagd, maar in mei 1977 een nieuwe aanvraag heeft moeten indienen, vanwege het uitstelbesluit van het vorige kabinet in december 1976. De bezwaren die massaal tegen de vergunning ingediend worden, hebben vooral met proliferatie en de geplande levering van verrijkt uranium aan Brazilië te maken.
Kamer akkoord met levering aan Brazilië
Met een krappe meerderheid gaat de Kamer akkoord met de leverantie van verrijkt uranium door Urenco aan Brazilië. Coalitiepartijen CDA (49 zetels) en VVD (28) worden gesteund door SGP (3) en GPV (1) en hebben samen dus 81 zetels. Hoewel er in de debatten de laatste maanden (jaren) altijd veel kritiek op de levering was van een aantal CDA-‘dissidenten’ onder leiding van Van Houwelingen, stemt de hele fractie uiteindelijk onder dreiging van een kabinetscrisis toch voor de levering. Op 16 mei is de UCN alvast met de grondwerkzaamheden voor de uitbreiding begonnen, hoewel er nog geen definitieve beslissing is genomen, omdat ‘verder uitstel niet mogelijk is“ aldus de UCN. De staat schiet f 2,5 miljoen voor.
Pakistaanse spionage bij Urenco in Almelo?
Volgens de PPR zijn er mogelijk gegevens van de verrijkingstechnologie met ultracentrifuges uitgelekt naar Pakistan. Dat zou gebeurd zijn door een Pakistaanse ‘metaaldeskundige’ die 3 jaar bij de UCN (en dochters) gewerkt heeft. De PPR vreest dat Pakistan een eigen verrijkingsfabriek gaat bouwen en dat technologie ook kan uitlekken naar Libië.
BuZa, in antwoord op Kamervragen, zegt “niet te geloven“ dat er informatie is weggelekt: het onderzoeksterrein van de Pakistaan (“Khan“) was sterk afgebakend en heeft hij niet meer dan een “verwaarloosbaar deel van de Almelo-techniek onder ogen heeft gekregen“
Er ontstaat grote beroering want Pakistan (noch Libië) heeft het NPV, het verdrag tegen verspreiding van kernwapens, ondertekend. De regering zegt te gaan onderzoeken of Pakistan bezig is met de bouw van een eigen verrijkingsfabriek. De VS heeft daar weinig twijfels over; het heeft een week eerder de ontwikkelingshulp aan Pakistan stopgezet omdat het land bezig is een verrijkingscomplex op te zetten.
De affaire begon eigenlijk vorig jaar zomer toen in het Engelse parlement vragen werden gesteld en begon in Nederland opgepikt te worden toen de Duitse zender ZDF op 29 maart een documentaire uitzond over Nederlandse verrijkingstechnologie dat in Pakistan was terecht gekomen.
Verrijking Brazilië door Urenco-fabriek in Capenhurst
De minister van EZ deelt de Kamer mee dat de order van Brazilië voor verrijkt uranium uitgevoerd zal worden door de Urenco-fabriek in Capenhurst (Engeland). In februari had hij nog meegedeeld dat de veiligheidsvoorwaarden voor levering nog niet helemaal rond waren. Daar was ook geen haast bij gezien de ernstige vertragingen van het bouwprogramma. Voor 1990 zouden deze garanties niet nodig zijn. In maart verwacht hij dat ondanks de bouwproblemen de order wel gewoon doorgang zal vinden. In het UCN-jaarverslag over 1984 staat te lezen dat de order “getemporiseerd”, opgeschort, is. Door betalingsbalansproblemen en grote vertragingen in Brazilië gaat de levering voorlopig niet door.
Samenwerking Urenco-VS
De minister van EZ laat weten dat ‘zeer onlangs’ een aantal elektriciteitsbedrijven in de VS en Urenco hebben besloten om in de VS een ultra-centrifuge verrijkingsfabriek te bouwen. Men verwacht dat de bouw in 1992 kan beginnen en dat deze eind 1996 in bedrijf zal kunnen komen. Er zal een overeenkomst moeten komen die de waarborgen voor het vreedzame gebruik van de UC-technologie in de VS vastlegt. De Kamer gaat op 22 maart zonder al te veel discussie akkoord met de kennisoverdracht naar de VS: CDA, VVD, SGP en D66 stemmen voor en zorgen voor een meerderheid. Door de Amerikaanse bedrijven en Urenco wordt een joint venture opgericht (Lousiana Energy Services –LES) die zo is de bedoeling een fabriek van 1500ton swu gaan bouwen.
Namibië onafhankelijk; proces stopgezet
Zuid-Afrika trekt zich terug uit Namibië dat onafhankelijk wordt. Dit heeft onder meer tot gevolg dat het proces aangespannen door de VN Raad voor Namibië tegen de Nederlandse Staat en Urenco wegens invoer en verwerking van door Zuid-Afrika in Namibië gestolen uranium, zonder uitspraak wordt stopgezet.
Urenco tekent contract voor export verarmd uranium
Urenco maakt bekend dat ze een contract hebben gesloten met het Russische Tenex. De ‘service-agreement’ gaat over de verwerking van verarmd uranium: waaruit in de Russische verrijkingsfabrieken “uranium met de natuurlijke concentratie splijtbare isotopen“ zal worden gemaakt. “Nog dit jaar“ zal, volgens het persbericht van Urenco, met de uitvoering begonnen worden. De transporten (van Gronau en Almelo) zullen per trein en vrachtwagen naar Rotterdam gaan en vandaar per boot. Het contract met Tenex heeft een looptijd van 10 jaar en een waarde van “enkele honderden miljoenen guldens.“ De waarde voor Urenco is ook dat ze niet hoeft te betalen voor de opslag van de grote hoeveelheden radioactief afval in Nederland en door velen wordt dit ook gezien als export van afval, omdat slechts een zeer klein gedeelte (minder dan 20%) terug komt.
Vervolging verdachte om nucleaire handel
Justitie vervolgt Henk Slebos, de Nederlandse studievriend en handelspartner van de Pakistaanse Abdul Qadeer Khan voor levering van diverse strategische goederen aan Pakistan. Het gaat om goederen die gebruikt kunnen worden voor het fabriceren van chemische of nucleaire wapens. Een deel van de verboden leveranties zijn strategische goederen die niet mogen worden geëxporteerd. Verder zou hij zogenoemde ‘dual-use-goederen’ exporteren die zowel een civiele als militaire toepassing kennen. Ook een grondstof voor het gifgas mosterdgas zou zonder vergunning uitgevoerd zijn. In 1985 werd hij ook al eens veroordeeld voor verboden handel met Pakistan. De rechtbank veroordeelt hem op 16 december 2005 tot 12 maanden gevangenis waarvan 8 maanden voorwaardelijk voor het meermalen exporteren van goederen zonder exportvergunning. Slebos gaat in hoger beroep, waarvan de eerste zittingsdag op 18 september 2007 is, en dan verdaagd wordt tot 15 december 2008 om extra getuigen op te roepen.
VROM: "geen dumping afval Urenco in Rusland"
De Raad van State beslist dat Urenco door mag gaan met de transporten van verarmd uranium naar Rusland. De eis van Greenpeace dat de vergunning vernietigd moet worden, wordt afgewezen. De RvS volgt hiermee het standpunt van VROM dat het transporteren van uranium door Urenco naar Rusland geen dumping van radioactief afval is. Het gaat om het verarmd uranium dat Urenco (ook de verrijkingsfabriek in Almelo) volgens een in 1996 getekend contract vervoerd naar Rusland, met als officiële reden herverrijking tot natuurlijk niveau. Volgens de minister gaat het niet om afval, want het is een grondstof en een deel ervan (20% volgens de minister) wordt aan Urenco teruggeleverd. En er zijn ook "geen indicaties dat de opslag (…) op een niet adequate wijze plaatsvindt". Volgens sommige experts is het percentage splijtbaar U-235 in het uranium ondertussen zo laag dat het economisch gezien onzin is om dat naar Rusland te vervoeren voor herverrijking. Door die lage 'tails assay' is het percentage dat terug komt zo weinig, dat er gesproken moet worden van de facto dumping. Berekend is dat het voor Urenco economisch zeer voordelig is om het uranium in Rusland te laten herverrijken, nog afgezien of er natuurlijk uranium terugkomt, omdat men het verarmd uranium anders als radioactief afval in Nederland op moet slaan.
Op 22 januari 2008 wordt bekend dat Rusland niet alleen herverrijkt tot natuurlijk U-235 niveau (0,8%), maar zelfs tot 4,5%. En dat is opmerkelijk. "Vanwege deze 'concentratie' is de terug te zenden hoeveelheid in verhouding veel minder", schrijft de minister, en houdt nog steeds vol dat het niet om dumpen van afval gaat.
Ook in hoger beroep geeft de Raad van State in april 2008 Greenpeace ongelijk: Urenco mag doorgaan met de transporten.
Uitspraak Raad van State, 23 april 2008